Dawny Pałac Biskupów Krakowskich

Sień Górna pełniła funkcje reprezentacyjne. Tutaj odbywały się spotkania i uroczystości. Posadzka była tu drewniana, ściany gładkie, a belkowany, modrzewiowy strop prawdopodobnie nigdy nie posiadał polichromii. Dziś obok stropu oryginalnym elementem wystroju jest marmurowy portal z 1. połowy XVII wieku, prowadzący do Izby Stołowej.

Izba Stołowa Górna to reprezentacyjna jadalnia (na parterze znajdowała się druga jadalnia zwana Izbą Dworną, przeznaczona dla służby). Strop belkowy w tej sali otrzymał niezwykle bogatą dekorację polichromowaną, pierwotnie utrzymaną w intensywnej kolorystyce. Na 21 modrzewiowych belkach i 1017 deskach, wśród motywów geometryczno-roślinnych, przedstawionych zostało 40 scenek o charakterze alegorycznym (wyobrażenia czterech kontynentów: Africa, America, Asia, Europa, pór roku, miesięcy), rodzajowym oraz moralizatorskim. Dekoracje te miały pouczać o świecie, o przemijaniu życia i nieuchronności śmierci. Ściany pod stropem obiega malowany fryz z portretami biskupów krakowskich. Fryz górny wykonany we wczesnych latach 40. XVII wieku, przedstawia wizerunki 35 poprzedników biskupa Jakuba Zadzika, nawiązując w ten sposób do galerii przodków zdobiących często rezydencje świeckie. Z XVII wieku pochodzą namalowane na ścianie powyżej okien portrety królów Zygmunta III i Władysława IV Wazy oraz Jakuba Zadzika i jego następcy Piotra Gembickiego. Między wizerunkami, na tle pól ze scenami batalistycznymi (dziś już prawie nieczytelnymi), widnieją herby: biskupa Zadzika (Korab) i kapituły krakowskiej (Aaron) oraz godło Polski z czasów dynastii Wazów – orzeł ze snopkiem na piersi, Kontynuując przedstawienia biskupów w latach 1861–1863, zlecono Aleksandrowi Rycerskiemu, absolwentowi Warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych, wykonanie dolnego rzędu portretów 16 następców biskupa Zadzika. Obecny wygląd polichromii na stropie i ścianach nadały restauracje z lat 1933–1935, prowadzone przez zespół pod kierownictwem Henryka Czarneckiego, oraz prace w okresie powojennym. W Izbie Stołowej zachowały się trzy portale z marmuru chęcińskiego z 1. połowy XVII wieku. Pierwotnie na ścianie północnej obok wejścia do apartamentów gościnnych znajdował się portal do Sionki, prowadzącej na zewnętrzną klatkę schodową. Od około połowy XIX wieku miejsce to pokrywa portal iluzjonistyczny, analogiczny do powstałego jeszcze w XVII wieku na przeciwległej stronie, w celu zachowania symetrii. Według XVII-wiecznych zasad budowania w Polsce kuchnia miała się mieścić w osobnym budynku. W tym przypadku znajdował się on po północnej stronie pałacu (dzisiejsze skrzydło północne, w obrębie którego znajduje się także dawna studnia). Potrawy tam przygotowane przenoszono zewnętrzną klatką schodową do Sionki, a następnie do Izby Stołowej.

Apartament Biskupów Krakowskich, do którego przechodzono z Izby Stołowej, mieścił się w południowo-zachodniej części pałacu i składał się z czterech pomieszczeń: Antykamery (przedpokoju), prowadzącej do reprezentacyjnej sypialni-gabinetu, dalej do Alkierza (kameralnego gabineciku) w wieży oraz do Drugiej Antykamery, przeznaczonej pierwotnie dla służby. W XVIII wieku Apartament powiększono o sionkę za Drugą Antykamerą zaadaptowaną na sypialnię.

Drugi Pokój Biskupi pełnił rolę Antykamery. Goście oczekiwali tu na przyjęcie przez gospodarza pałacu. Do XIX wieku pokój zdobił strop ramowy ze scenami wojen polsko-moskiewskich i centralnym malowidłem przedstawiającym zawarcie traktatu pokojowego w 1634 roku. W 2. połowie XVII wieku ściany pokryte były kurdybanem (czyli skórą zdobioną tłoczonymi malowanymi bądź złoconymi wzorami). Sto lat później obito je tkaniną brokatową w karmazynowym kolorze, do której nawiązuje współczesne czerwonozłociste obicie, wzorowane na XVII-wiecznych tkaninach włoskich. Z pierwotnego wystroju zachowała się marmurowa oprawa kominka z herbem Korab oraz fragment posadzki marmurowej we wnęce podokiennej.

Trzeci Pokój Biskupi, według pierwotnych założeń, miał pełnić funkcję reprezentacyjnej sypialni i gabinetu. Ponieważ okazał się w zimie zbyt chłodny, już w latach 70. XVII wieku sypialnię urządzono w Drugiej Antykamerze. Ten pokój służył natomiast do końca lat 50. XVIII wieku jako gabinet. Za czasów biskupa Andrzeja Stanisława Załuskiego (ok. połowy XVIII w.) wybito w murze sekretne przejście prowadzące do drugiej Antykamery nazywanej, po urządzeniu tu sypialni – Pierwszym Pokojem Biskupim.Jego następca, biskup Kajetan Sołtyk, kazał urządzić tu kaplicę pałacową. Pomieszczenie nakrywa strop ramowy z malowidłem centralnym przedstawiającym scenę Sądu nad arianami w 1638 roku, wykonanym około 1642 roku przez warsztat Tomasza Dolabelli, który był czołowym malarzem epoki baroku, pracującym w Polsce na potrzeby królów z dynastii Wazów. Na obrazie przedstawiono zgromadzonych wokół króla Władysława IV senatorów i posłów biorących udział w obradach sejmowych oraz Jakuba Zadzika po prawej stronie monarchy. W dolnej części malowidła widać arian, oskarżonych o profanację krzyża.W tle rozgrywającej się sceny przedstawiony został Raków i wypędzani z niego Bracia Polscy, którym zgodnie z wyrokiem zamknięto zbór, akademię i drukarnię. Narożniki stropu, ujętego w złoconą ramę dekorowaną herbami rodowymi biskupa Zadzika (Korab, Jelita, Dołęga, Rola), wypełniają płótna z personifikacjami czterech pór roku. Ściany pokoju, dawniej obite kurdybanem, dziś pokrywa zielona tkanina ze złotym wzorem. We wnękach podokiennych można zobaczyć fragmenty XVII-wiecznej marmurowej posadzki, zaś na ścianie wschodniej marmurową oprawę kominka.

Alkierz pod wieżą. Nazwa alkierz była polskim odpowiednikiem włoskiego słowa Studio bądź Camerino, oznaczającego tyle co kameralny gabinecik, gdzie można prowadzić prywatne rozmowy, oddawać się lekturze i odpoczywać. Z inicjatywy biskupa Andrzeja Stanisława Załuskiego w połowie XVIII wieku pomieszczenie to zostało zaadaptowane na bibliotekę. Zlikwidowano wówczas istniejące w XVII wieku locus secretus (toaleta).Z Alkierza, poprzez wejście w podłodze, kręte schody prowadziły również na parter, a stamtąd do ogrodu. Dziś o XVII-wiecznym wystroju pomieszczenia przypomina dekoracja stiukowa na sklepieniu z umieszczonym centralnie herbem fundatora pałacu – Korab.

Pierwszy Pokój Biskupi, pierwotnie Druga Antykamera, pomieszczenie przeznaczone dla pokojowych, stąd jego mniej reprezentacyjne wyposażenie. Strop belkowy pokrywa tu polichromowana dekoracja roślinno-geometryczna. Poniżej biegnie polichromowany fryz, nazywany krańcem, z przedstawieniami emblematycznymi oraz herbami rodowymi fundatora. To tutaj w czasach biskupa Andrzeja Trzebickiego (1658–1679) ulokowano sypialnię biskupią. Elementem, który pozostał z tego okresu, jest marmurowa oprawa kominka z herbem Łabędź. W czasie pobytu w pałacu biskupa Kajetana Sołtyka pokój ten był miejscem kameralnych spotkań i przyjęć, nazywano go wówczas Pokojem Kompanii.

Sypialnia biskupa Kajetana Sołtyka, początkowo była to sionka, gdzie znajdowały się przejścia do czeluści piecowych oraz do Sieni. Po 1668 r. urządzono tu garderobę, natomiast w 2. połowie XVIII pomieszczenie to zostało zaaranżowane na sypialnię w stylu rokoko. Arkadą wydzielono wówczas sypialnianą alkowę, a belkowania zakryto gipsowym sufitem. Do wystroju z czasów biskupa Kajetana Sołtyka nawiązuje zachowany fragment polichromii ściennej.

Skarbczyk. Pomieszczenie to dawniej służyło jako składzik. Dla wygody w 2. połowie XVII wieku urządzono tutaj kaplicę, przebijając mur od strony zachodniej i łącząc ją z apartamentem. W 2. połowie XVIII skarbczyk pełnił funkcję garderoby dla sąsiadujacej sypialni.

Po przeciwnej stronie Izby Stołowej, w narożniku północno-zachodnim, ulokowane były równie okazałe wnętrza Apartamentu Senatorskiego, przeznaczonego dla gości świeckich. Na pamiątkę pobytu w pałacu polskiego króla Jana Kazimierza (1661) oraz króla szwedzkiego Karola XII (1702) pomieszczenia te nazywano pokojami królewskimi. Jak zalecała Krótka nauka budownicza w pałacu należało przewidzieć „apartamencik przynajmniej o paru pokojach z komorą i ustępem dla gościa zacnego, gdy się trafi”.

Pierwszy Pokój Senatorski. Pierwszym z trzech pomieszczeń tego apartamentu była Antykamera. Analogicznie do pokoi biskupich strop ramowy wypełniają tu malowidła z warsztatu Tomasza Dolabelli z ok. 1642 roku. Obrazy przedstawiają układy pokojowe w trakcie wojen polsko-szwedzkich i polsko-moskiewskich w latach 20. i 30. XVII wieku, w których brał udział biskup Jakub Zadzik. W scenie środkowej ukazane zostało wydarzenie przyjęcia przez króla Władysława IV posłów szwedzkich i mediatorów cudzoziemskich w obecności szlachty polskiej, w obozie pod Kwidzynem 15 września 1635 roku. Wydarzenie to poprzedziły rokowania w Sztumskiej Wsi, zakończone podpisaniem rozejmu 12 września 1635 roku – uwiecznione na jednym z obrazów. W pozostałych trzech narożnikach znajdują się sceny: rokowań polsko-szwedzkich w Altmarku (Starym Targu) w 1629 roku, polsko-moskiewskich pod Smoleńskiem w 1634 roku (Skowronkowe Wzgórza) oraz oblężenia miasta (Prabuty).

Drugi Pokój Senatorski pełnił funkcję gościnnej sypialni-gabinetu. Strop podobnie jak w Apartamencie Biskupim, w złoconej oprawie z herbami rodowymi fundatora, zdobi centralnie umieszczone płótno ze sceną Pożaru Ławry Troickiej pod Moskwą (podczas wojny w 1611 r.). W narożnikach widnieją domalowane później alegorie Czterech Żywiołów.

Alkierz pod wieżą. Pomieszczenie to w XVIII w. pełniło rolę garderóbki. Znajduje się tu tzw. locus secretus (toaleta), które można zobaczyć na prawo od wejścia (dawniej izolowane drzwiczkami). Podobnie jak w alkierzu południowym i tu sklepienie zdobi dekoracja stiukowa z herbem biskupa Jakuba Zadzika.Na piętrze znajdują się również dwa reprezentacyjne pokoje przeznaczone dla znamienitszych przedstawicieli duchowieństwa, nazywane Pokojami Prałackimi.

Pierwszy Pokój Prałatów obecnie zajmuje również powierzchnię Sionki, oddzielającej dawniej pokoje prałackie od Apartamentu Senatorskiego i umożliwiającej przejście do klatki schodowej. Pomieszczenie to pierwotnie służyło jako pokój gościnny dla prałatów kapituły krakowskiej, w XVIII stuleciu natomiast podczas dłuższego zamieszkiwania pałacu, stało się pokojem pomocniczym: przygotowywano i podgrzewano tu potrawy przyniesione z kuchni. Do dziś częściowo zachował się strop belkowy oraz zarysy fryzu podstropowego zniszczonego w XIX wieku.

Drugi Pokój Prałatów, przeznaczony dla prałatów krakowskich, na początku XVIII wieku został zamieniony w drugą Izbę Stołową, nazywaną Zimową. Ściany pod stropem belkowym z polichromowaną dekoracją geometryczno-roślinną i rodzajową obiega fryz z alegoriami rolnictwa, bartnictwa, myślistwa oraz kartusze z herbami rodzinnymi biskupa Zadzika (herb Dołęga zastąpiono w XX w. koroną).